Uznanie czynności prawnej za bezskuteczną zostało uregulowane w art. 527 § 1 kodeksu cywilnego. W wyniku czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną. W stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.
Ochrona wierzyciela publiczno prawnego
Konstrukcja skargi pauliańskiej obejmuje ochroną, w drodze zastosowania analogia legis, wierzytelności publicznoprawne. Do spraw cywilnych zalicza się bowiem sprawy, w których przedmiotem sporu są cywilnoprawne skutki zdarzeń niemających charakteru cywilnoprawnego. Uzasadnia to wykorzystanie skargi pauliańskiej jako merytorycznego środka ochrony wierzytelności publicznoprawnych (postanowienie Sądu Najwyższego z 19 marca 2018 r., II CSK 640/17). Przepis art. 527 § 1 k.c. w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie na zasadzie analogia legis do ochrony należności publicznoprawnych, jest zgodny z art. 2 Konstytucji RP (wyrok TK z 18 kwietnia 2018 r., K 52/16, OTK-A 2018, poz. 28).
Ograniczenie ochrony wierzyciela publiczno prawnego
Uwzględnienie skargi pauliańskiej nie może krzywdzić osoby obdarowanej przez dłużnika i jej rodziny, gdyż godzi to w zasady demokratycznego państwa prawa.
Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 22.07.2020 r., o sygn. akt I NSNc 43/19 oparł swoje rozstrzygnięcie na treści art. 5 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.
W ocenie Sądu Najwyższego, w sprawie nie uwzględniono okoliczności, że 21 lat wcześniej pozwany zapłacił prawie połowę ceny nabycia nieruchomości z własnych środków na rzecz dłużnika (brata), sam spłacił kredyt na dostosowanie budynku byłego sklepu na potrzeby mieszkalne, a przed dniem dokonania darowizny zamieszkiwał na nieruchomości przez 9 lat, czyniąc nakłady na nią przez lat 11. Uwzględnienie żądań Skarbu Państwa spowodowałoby utratę mieszkania, które pozwany sfinansował kosztem swojego majątku i prowadziłoby w praktyce do bezdomności jego, żony, syna i powinowatych (w podeszłym wieku), zamieszkujących wspólnie na tej nieruchomości. W tej sytuacji powództwo Skarbu Państwa naruszało zasady współżycia społecznego, przede wszystkim poprzez wytworzenie realnej groźby utraty dachu nad głową i uszczerbku dla godności (art. 30 Konstytucji RP), pozwanego i jego rodziny. Takie działanie Skarbu Państwa nie zasługuje na ochronę prawną.